COSMIC UNDERGROUND. Powracając z Gwiazd: Expres Transeuropejski

Bystra maszyna pierwej bada, co się jej lepiej kalkuluje – rozwiązać otrzymane zadanie czy też wykręcić się sianem.”

Stanisław Lem

STRESZCZENIE PROJEKTU

Cosmic Undergound jest europejskim projektem artystycznym, polegającym na podróży pociągiem, łączącej Europejskie Stolice Kultury roku 2012 oraz mniejsze miejscowości, zlokalizowane w dwu peryferyjnych rejonach Europy. Pociąg zatrzymuje się i jest udostępniany publiczności na terenie Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Niemiec i Portugalii. To wydarzenie artystyczne na wielką skalę, w którym udział biorą artyści sztuk wizualnych, rzeźbiarze, projektanci, architekci, muzycy, pisarze, dziennikarze i badacze akademiccy z Polski, Estonii, Łotwy i Portugalii. COSMIC UNDERGROUND to kontynuacja przedsięwzięcia Instytut B61. Podróż kolejowa w ramach COSMIC UNDERGROUND trwa półtora miesiąca i angażuje 24 podróżników, współtworzących dziesięć wagonów tematycznych, z których każdy inspirowany jest książką albo opowiadaniem autorstwa polskiego pisarza Stanisława Lema, którego powieść „Powrót z gwiazd” stanowi główne motto projektu. Widowiskowy wydźwięk spektaklu jest równoważony poprzez wytwory o charakterze intelektualnym i literackim, oparte na działalności badawczej, odzwierciedlające sposób, w jaki młodsze pokolenia żyjące na obszarach peryferyjnych zaczynają postrzegać rzeczywistość – sposób odmienny od kanonicznej perspektywy europejskiego centralizmu. Finalna publikacja, zawierająca produkty audiowizualne powstałe w bezpośrednim związku z doświadczeniem podróży kolejowej, jest przyczynkiem do artystyczno-politycznej dyskusji na temat wielokulturowości Europy. W przedsięwzięciu COSMIC UNDERGROUND pojęcia wywodzące się z literatury fantastyczno-naukowej reprezentuje odległe społeczności artystyczne poszukujące sposobów współpracy poprzez wrażliwość i działania twórcze.

OPIS PROJEKTU

Pociąg wyrusza z Paldiski w Estonii w kierunku Guimarães w Portugalii. Podróż jest przygotowywana podczas dwutygodniowego pobytu artystów w stolicy Estonii Tallinie. Ostateczny przystanek stanowi średnich rozmiarów miasto uzdrowiskowe Caldas da Rainha w Portugalii, gdzie zaprezentowana zostanie wystawa dokumentująca podróż. Niniejsza wystawa ma charakter objazdowy i będzie następnie prezentowana w miastach, będących siedzibami organizacji partycypujących.

Podróż kolejowa łączy obecne, wcześniejsze i przyszłe Europejskie Stolice Kultury. To podróż transeuropejska, łącząca nie tylko stolice kultury takie jak Wrocław, Berlin czy Wilno, ale także miasta i mniejsze miejscowości, w których działalność kulturalna nie jest szczególnie spektakularna i umyka uwadze głównych mediów. Jednym z celów niniejszej inicjatywy jest zaakcentowanie istnienia rozwijających się kultur lokalnych, w miejscowościach taki jak Ostromecko czy Caldas da Rainha.

W skład zespołu owego swoistego „spektaklu drogi” wchodzą artyści sztuk wizualnych i mediów, myśliciele i badacze, dziennikarze, scenarzyści i poeci ze wszystkich krajów zaangażowanych w projekt. Uczestnicy zaangażowani są w produkcję bezprecedensowego nagromadzenia doświadczenia i wiedzy, obrazów i tekstu, obiektów artystycznych i eksperymentów literackich na złożonym interdyscyplinarnym polu gdzie nauka styka się z artystyczną wolnością. Projekt podejmuje próbę sformułowania i zobrazowania produktywnych związków pomiędzy obszarami sztuki, technologii, komunikacji, informacji, sztuki performatywnej i literatury. COSMIC UNDERGROUND ucieleśnia skoncentrowaną, zespołową, kulturową i naukową AKCJĘ, artykułującą szereg warstw wyrazu artystycznego. Główną oś wydarzeń stanowi spektakl uczestnicząco-performatywny animowany przez zespół artystów, muzyków i aktorów Instytutu B61. Dokumentacja projektu zostanie w całości przygotowana przez portugalskich partnerów od zdjęć i filmu (Museu Bernardo), aż po produkt finalny w postaci katalogu (Palavrão).

“POWRACAJĄC Z GWIAZD”

Cały projekt jest luźno inspirowany przez kluczową postać literatury europejskiej, polskiego pisarza Stanisława Lema. W książce „Powrót z gwiazd” jego autorstwa, główną postacią jest Hal Bregg, który wraca na Ziemię po latach podróży w kosmosie. Z powodu dylatacji czasowej (patrz: teoria względności Einsteina) Hal postarzał się tylko 10 lat podczas trwającej 127 lat podróży. Przez ten czas Ziemia zmieniła się nie do poznania. Nie tylko technologia, ale i kultura ludzka jest teraz inna. Hal nie potrafi czytać, prowadzi samochodu, a nawet położyć się spać. Ponadto, jest zarówno fizycznie, jak i umysłowo nieatrakcyjny dla współczesnych ludzi. Bez szans na założenie rodziny, skazany jest na całkowitą samotność. Jednakże podejmuje własne poszukiwania „człowieka w człowieku”.

Ta prosta historia zagubionego astronauty może być użyta jako metafora poszukiwania demokratycznej tożsamości we współczesnej historii krajów post-komunistycznych, takich jak Polska, Estonia, Łotwa, Litwa oraz post-faszystowskich, jakim jest Portugalia. Po wielu latach panowania totalitarnego reżimu (które zakończyło się w Europie Wschodniej w 1989, a w Portugalii wraz z Rewolucją w roku 1974) z dawna wyczekiwane członkostwo w Unii Europejskiej stało się faktem. Podobnie jak Hal Bregg, Polacy, Estończycy, Łotysze i Portugalczycy zostali skonfrontowani z odmiennym, nowoczesnym światem i rozpoczęli poszukiwania „człowieka w człowieku”, czegoś, co pozwoliłoby im odnaleźć poczucie wspólnoty, ale także co wyróżniałoby ich w zjednoczonej Europie. COSMIC UNDERGROUND proponuje, że taki wspólny „składnik ludzki” może być reprezentowany przez wrażliwość i działania twórcze. Projekt przemawia w imieniu wszystkich krajów, które przechodzą transformację demokratyczną, używając uniwersalnego języka, a w szczególności języka sztuki w przestrzeni publicznej, inspirowanej współczesną nauką, technologią i kulturą.

DOBÓR TRASY

Pociąg przemierza kilka wcześniejszych, obecnych i przyszłych Europejskich Stolic Kultury (Tallin, Ryga, Wroclaw, Guimarães), jak również kilka ‘Capitals of Nothing’¹. Stolice tego drugiego rodzaju to stacje znajdujące się w miejscach gdzie „nic się nie dzieje” – albo gdzie dzieje się nic, według stereotypowego sposobu myślenia o kulturze. Naturalnie, to na stacjach ESK dzieje się wszystko; kulturowa codzienność jest przesycona medialną wrzawą i skomercjalizowanymi wydarzeniami artystycznymi, z którymi będzie się konfrontować offowe podejście Cosmic Underground. Może to przypominać nawałnicę informacji o masie krytycznej, rozbudowaną w monumentalny i efemeryczny cadavre exquis. Finalny produkt projektu musi pozostać serią niespodzianek. Na tym polega sens tej podróży – rzucenie wyzwania europejskiemu kanonowi. Poglądowa mapa podróży zawiera zarówno miejsca potwierdzone (Tallin, Ryga, Wrocław, Guimares) jak i planowane (Wilno, Berlin, Paryż).

Wywiad z współtwórcami COSMIC UNDERGROUND »